I.KATERİNA ve II. KATERİNA

Prof. Dr. Recep MESUT

I. KATERİNA ve II. KATERİNA

 

(Rusça: Ekaterina; Avrupa'da: Yekaterina / Cathrine) 

 Biz bu Rusya Çariçelerini genellikle karıştırıyoruz. Fakat ikisinin de Osmanlı tarihinde yeri vardır. İkisi de Rus asıllı değiller, fakat "Romanov" hanedanından Rus çarları ile evlenmişler ve kocalarının vefatından sonra tek başlarına tahtta kalarak Rusya'ya hükmetmişlerdir. Bunlar 1700'lü yıllarda (yani 18. yüzyılda) hüküm sürmüşler, ancak I. Katerina öldüğünde (1727), II. Katerina daha dünyaya gelmemişti (1729). 

I. Katerina Çar I. Petro'nun ("Büyük" veya "Deli" Petro'nun) eşidir, II. Katerina ise onların torunu 3. Petro'nun eşidir ve kendisine "Büyük" Katerina denmiştir. I. Katerina sadece Rusya'nın kaybettiği Prut Savaşında Osmanlı topraklarına ayak basmış (Baltacı Mehmet Paşa dedikodusu) ve bir daha Osmanlı ile savaşmamıştır. İlginçtir, 1741-1762 yılları arasında (21 yıl) Rusya Çariçesi olan küçük kızları Elizaveta da Osmanlı Devletine saldırmamıştır. Fakat 34 yıl iktidarda kalan II. Katerina Osmanlıyı korkunç bozgunlara [1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, Küçük Kaynarca Antlaşması ve 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı, Yaş Antlaşması] uğratmış, Kırım'ı istila ve ilhak etmiş, Polonya'yı da haritadan silmiştir (bu nedenle "Büyük Katerina" unvanı yakıştırılmıştır). 

I. Katerina asilzade kökenli değildir. 1684 yılında, o zamanlar İsveç'e ait olan Latvia'nın (bugün Letonya) Kurland bölgesinde bir köylü ailesinde dünyaya gelmiş ve adı Marta Skavronska imiş. Küçük yaşta babasız kalmış ve köy papazı tarafından büyütülmüş. Rus-İsveç savaşlarında esir alınmış ve Moskova'da bir malikânede çamaşırcı kız olarak çalıştırılmış. Bu malikânede Çar I. Petro onu görmüş, beğenmiş, birlikte olmaya başlamışlar. Daha sonra onu kendi sarayına almış ve ölünceye kadar birbirlerinden ayrılmamışlar. 1705 yılında Marta Ortodoks dinine geçmiş ve Katerina adını almış. I. Petro olağanüstü uzun boylu (2,03 m), fakat zayıf bedenli ve küçük başlı imiş. Prut Savaşından sonra, 1712'de nikâh kıymışlar, 1724'te "müşterek çariçe" (consort) ilan etmiş. Bunların 12 çocuğu olmuş (5 erkek ve 7 kız), çoğu küçük yaşlarda ölmüşler, sadece 2 kız hayatta kalmış (1708 doğumlu Anna ve 1709 doğumlu Elizaveta). 1725'te I. Petro ölmüş ve tarihte ilk defa Rusya'nın kadın hükümdarı olmuş - Çariçe Katerina. Fakat o da sadece 2 yıl hükmetmiş ve 1727'de vefat etmiş. 

       Büyük kızları Anna, 1725'te "Holstein-Gottorp" [Almanya'nın Danimarka sınırında, verimli sığır ırkı ile meşhur] Dükü Charles Frederick ile evlenmiş, 1728'de bir oğlan çocuk [Karl Peter Ulrich] dünyaya getirdikten iki ay sonra vefat etmiş (“lohusa humması”). Rus dilinden ve kültüründen habersiz Avrupa'da büyüyen bu çocuk, anne tarafından da Rusya tahtına mirasçı olmuş. Şöyle ki, Petersburg'ta öz teyzesi İmparatoriçe Elizaveta çocuksuz olduğu için bunu varis ve veliaht ilan etmiş. Rusya'ya çağırmış, adı Pyotr Fyodoroviç olmuş ve Ortodoks mezhebine geçmiş. 1745 yılında Pyotr Fyodoroviç (17 yaşında), Prusya'ya bağlı "Anhalt-Zerbst" prensesi Sophie Frederike Auguste (16 yaşında) ile evlendirilmiş. Bunlar hiç mutlu olmamışlar, birbirlerine sürekli ihanet etmişler, fakat bir oğlan çocukları (Pavel, Paul, 1754) olmuş. Rusya'ya yerleşen Sophie de Ortodoks olmuş ve Katerina adını almış. 

       İşte bu gelin geleceğin II. Katerina'sı (Büyük Katerina) olabilmek için sabretmiş ve 1762'de Çariçe Elizaveta ölünce, kocası Çar 3. Petro ile birlikte tahta çıkmış. Ve 6 ay sonra, Petersburg'un 40 km güneyindeki Ropşa malikânesinde, 34 yaşındaki 3. Petro öldürülmüş (tarihçilere göre Katerina'nın sevgilileri tarafindan) ve II. Katerina tek başına tam 34 yıl muazzam bir imparatorluğu büyük debdebe içinde idare etmiş. Bir daha evlenmemiş, fakat sayısız sevgilileri varmış, birkaç kez gayrı meşru çocuk doğurmuş. Genç ve yakışıklı erkeklerle çevrili imiş, hepsine unvan, rütbe, malikâne dağıtmış, "Taçlı fahişe" olarak bilinmiş. Petersburg'daki heykelinde sadece erkeklerin yücelttiği kadın-hükümdar olarak temsil edilmiştir. Kırım'ı istila ettikten sonra, kalgay (veliaht) Şahin Giray (26 yaşında) da 1771-1773 yılları arasında Petersburg 'ta çariçenin maiyetinde bulunmuş, masraflarını II. Katerina karşılamış. Ve Kırım'ın son Han'ı tayin edilmiş. Fakat 1783'te Kırım'ın Rusya'ya ilhak edildiğini görünce pişmanlık içinde Osmanlı'ya sığınmış. Sultan 1. Abdülhamid, "gâvur ortağı" diyerek Rodos'a sürgün etmiş ve 1787'de idam etmiştir.